Το bullying δεν έχει ηλικία και όρια. Κι εάν έχει, είναι δυσδιάκριτα. Από το απλό σπρώξιμο στο σχολείο μεταξύ παιδιών έως και τα όρια προσβολής προσωπικότητας και απειλής σωματικής ακεραιότητας για οποιονδήποτε λόγο ανάμεσα σε ενήλικες σε εργασιακό περιβάλλον είτε αυτές οι πράξεις δραστηριοποιούνται άμεσα είτε έμμεσα με τη χρήση Διαδικτύου και με μέσο τον εκφοβισμό[1]. Πλέον, η χρήση του όρου πραγματοποιείται σε πολλαπλά επίπεδα και οι σημασίες που αποδίδονται κάθε φορά σε αυτόν εννοιακά υποδηλώνουν και την αλλαγή στο περιεχόμενό του.
Αρχικά, η πρώτη μορφή ή αλλιώς η πρώτη επιμέρους τάση του bullying που έχει παρατηρηθεί στην Ελλάδα εμφανίζεται στα σχολεία μέσης και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (με εξαίρεση της περίπτωσης του Βαγγέλη Γιακουμάκη που ήταν στο πλαίσιο της ανώτατης φοίτησης σε σχολή[2]) συχνότερα με τη χρήση του λόγου αλλά και της βίας[3], ακολουθεί το “mobbing”, δηλαδή ο συναισθηματικός εκβιασμός ή αλλιώς κακοποίηση στο εργασιακό περιβάλλον με τη χρήση του λόγου και ελαφριάς σωματικής βίας[4], έπεται το “cyberbullying”, δηλαδή, ο ψυχολογικός – ψυχικός εκβιασμός με τη χρήση απειλών[5]και τέλος, με την ευρεία έννοια, η ρητορική του μίσους σαν μία άλλη όψη του bullying ανάμεσα σε ενήλικες[6].
Όλες αυτές οι μορφές εμφάνισης λεκτικής – ψυχολογικής και σωματικής βίας στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία έχουν έναν κοινό σκοπό: την ηθική μείωση του υποψήφιου παθόντος και την εγωιστική ικανοποίηση του δράστη που πολλές φορές έχουμε δει να εκφράζεται με διασκεδαστικό για τον ίδιο τρόπο[7]. Όταν πρόκειται για κοινωνικές ομάδες ενηλίκων, τότε, εισχωρούν κι άλλοι παράγοντες όπως το οικονομικό εισόδημα, η εθνική καταγωγή, το φύλο κ.ο.κ[8]. Ο κόσμος των ανηλίκων είναι ο κόσμος των ενηλίκων. Δεν μπορεί να αντιστραφεί αυτό διότι θα συνεχίσουν να γεννώνται, να καλλιεργούνται παρόμοια φαινόμενα.
Αυτό σημαίνει ότι το ερώτημα του «ποιος φταίει;» σε μία σύγκρουση δύο ατόμων ή και περισσότερων, όσον αφορά τις συγκεκριμένες προαναφερθείσες μορφές, πρέπει να σταματήσει να απαντάται απρόσωπα, διά κάποιου συμβολικού νόμου[9]και να αρχίσει η πραγματική μοναδικά υπεύθυνη διαδικασία «ξε – κολλήματος» νοοτροπίας. Γιατί; Γιατί αυτό θα επηρεάσει όλο το κοινωνικό σύνολο εν τέλει[10].
Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν και υπάρχουν οι κοινωνικές σχέσεις στην καθημερινότητα σήμερα επηρεάζουν τον τρόπο λειτουργίας των επίσημων (αστυνομία, σύστημα απονομής ποινικής δικαιοσύνης) και των ανεπίσημων (Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, Διαδίκτυο, κοινή γνώμη) φορέων άσκησης κοινωνικού ελέγχου αρνητικά[11]. Στον ανεπίσημο κοινωνικό έλεγχο περιλαμβάνεται η οικογένεια, το σχολείο και οι σχέσεις (όλες οι «κοινωνικοποιήσεις» του ανθρώπου) που συνάπτουν οι άνθρωποι μεταξύ τους. Σημαντικό ρόλο, όμως, παίζει η πολιτισμική - τοπική κουλτούρα, οι παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα που γεννάται και μεγαλώνει κανείς διότι έτσι αναπτύσσει την πολυπόθητη συνείδηση της ταυτότητάς του και ως άτομο και ως πολίτης / φορέας αυτής της κουλτούρας[12].
Όμως, ή είναι τόσο σημαντικά για τον άνθρωπο αυτά τα έθιμα που τα έχει αναγάγει σε ιδεώδη κατά την πλατωνική έννοια και επηρεάζουν τον τρόπο συμπεριφοράς ως προς την αποδοχή άλλου ανθρώπου με διαφορετικά «ιδεώδη» από τα δικά του ή τα ίδια έθιμα και προπάντων ήθη έχουν υποστεί αλλοίωση έχοντας πέσει θύματα κι αυτά εκμετάλλευσης μέσα από το πέρασμα του χρόνου.
Συνεπώς, ΔΕΝ τίθεται κανένα θέμα ευθύνης προσωπικού χαρακτήρα ούτε από τη μεριά του παθόντος ούτε από τη μεριά του «θύτη». Γιατί οι ανθρώπινες σχέσεις έχουν υποστεί (δια)φθορά, μία αλλοίωση της ηθικής τους που εκπέμπει παγκοσμίως[13].
Έτσι, για την Ελλάδα, ορισμένα ήθη και έθιμα υπερισχύουν πολλές φορές έναντι της ανθρώπινης ζωής[14]. Σχεδόν όλη η Ελλάδα είχε εξαγριωθεί με τις υποθέσεις του Βαγγέλη Γιακουμάκη και του μικρού Άλεξ[15] γιατί είχαν αναδείξει έστω παροδικά, ωστόσο, συμβολικά, τις βασικές υστερήσεις της ελληνικής κοινωνίας μέσα από τους βασικούς της εκπροσώπους: έλλειψη παιδείας (εκπαίδευση), διαφθορά (οικονομικός τομέας), συγκάλυψη, αποπροσανατολισμός (επιφανειακή δημοσιογραφία) και ρατσισμός σε οποιονδήποτε διαφορετικό και κοινωνικά προσδιοριζόμενο ευάλωτο άνθρωπο.
Για να υπάρξει πρωτογενής πρόληψη, δηλ. εκπαιδεύσεις, προγράμματα, ροή επιστημονικής γνώσης παιδαγωγικού χαρακτήρα, σε μια κοινωνία με αξιακή και οικονομική κρίση, θα πρέπει να ενισχυθούν στην πράξη ανθρώπινες αξίες, να γίνει αντιληπτό και πλήρως κατανοητό επιτέλους πως η βία φέρνει βία, είναι ένας φαύλος κύκλος, ένα ψυχολογικό και κοινωνικό αδιέξοδο (απομόνωση και κοινωνικός αποκλεισμός εν τέλει) μιας επανειλημμένης στιγματιστικής διαδικασίας τόσο για το υποψήφιο θύμα όσο και για το θύτη[16].
Ο τελευταίος ας μην ξεχνάμε ότι, σύμφωνα πάντα με επιστημονικές έρευνες, είχε υπάρξει κι ο ίδιος θύμα στη ζωή του κάποτε. Θεωρείται αρκετά εύκολη η συναισθηματική μετάβαση από την απλή στενοχώρια και ελαφριά κατάθλιψη στον θυμό και τη λεκτική ή έμπρακτη επίθεση με άσκηση χειροδικίας ή και βίας[17].
Το bullying με όλες τις μορφές του και τις διαστάσεις του δεν θα σταματήσει να υπάρχει, εάν, ο φορέας στον οποίο εμφανίζεται συχνότερα, δηλαδή, το εκπαιδευτικό σύστημα δεν λάβει μέτρα κοινωνικής και ψυχολογικής υποστήριξης μέσα στα σχολεία ούτως ώστε κάποια στιγμή να μετατραπεί σε μάθημα. Θα πρέπει το προσωπικό αυτής της υποστήριξης να απαρτιστεί από εξειδικευμένους επιστήμονες σχετικούς αποκλειστικά και μόνο με το φαινόμενο, καθώς οι συνέπειες, όπως εθνικά βιώσαμε, μπορεί να καταλήξουν σε τραγικά αποτελέσματα.
Κωνσταντίνα – Μαρία Κωνσταντίνου
Κοινωνιολόγος – Εγκληματολόγος Παντείου Πανεπιστημίου
Αναφορές
[1]SafeLine.Gr, Νομοθετικός – Συμβουλευτικός Οδηγός για το CyberBullying, Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Αθήνα.
Βλ. και http://www.stopcyberbullying.org/,
http://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2008/EL/1-2008-106-EL-F1-1.Pdf
http://www.ministryofjustice.gr/site/LinkClick.aspx?fileticket=_1ulBzQXENA%3D&tabid=132, τελευταία πρόσβαση: 6/5/18.
[2]Bouras G., “The death of bullying victim Vangelis Giakoumakis”, Eureka Street, vol. 25, no. 6, 2015, σελ. 12, 13.
[3]Harris S. and Petrie G. F., Bullying – The Bullies, the Victims, the Bystanders, The Scarecrow Press, Inc., Lanham, Maryland and Oxford, U.S.A, 2003.
[4]Oade A., Managing Workplace Bullying – How to Identify, Respond to and Manage Bullying Behavior in the Workplace, Palgrave Macmillan, UK, 2009.
[5]Kowalski R. M., Limber S. P. and Agatston P. W., Cyber Bullying – Bullying in the Digital Age, Blackwell Publishing, U.S.A, UK, Australia, 2008.
[6]Randall P., Adult Bullying – Perpetrators and Victims, Routledge Taylor and Francis Group, London and New York, 1997.
[7]DigneffeF., Ηθική και Εγκληματικότητα, Νομική Βιβλιοθήκη, Μτφρ.: Ηρώ Σαγκουνίδου – Δασκαλάκη, Αθήνα, 2000.
[8]Ζαραφωνίτου Χ., Εμπειρική Εγκληματολογία, Νομική Βιβλιοθήκη, 2ηέκδοση, Αθήνα, 2004.
[9]Φαρσεδάκης Ι. Ι., Στοιχεία Εγκληματολογίας, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2005.
[10]CraibI.,Σύγχρονη Κοινωνική Θεωρία, Τόπος, Αθήνα, 2011.
[11]Σημαντικές έρευνες στάσεων της κοινής γνώμης στην Εγκληματολογία έχουν αποδείξει αυτή την τάση ανασφάλειας που νιώθουν οι πολίτες της Ελλάδας, τουλάχιστον τη δεκαετία 2000 – 2010, και που την εκφράζουν με την αγνόηση ή παραίτηση έναντι του προσώπου του συστήματος της δικαιοσύνης λόγω φόβου πιθανής εμφάνισης του εγκλήματος στη ζωή τους, Ζαραφωνίτου Χ., Τιμωρητικότητα – Σύγχρονες τάσεις, διαστάσεις και Εγκληματολογικοί προβληματισμοί, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2008.Βλ. και Λαμπροπούλου Ε. Π., Ο κοινωνικός έλεγχος του εγκλήματος, Παπαζήση, Αθήνα, 1994.
[12]SellinJ. Th., Πολιτισμική σύγκρουση και έγκλημα, Νομική Βιβλιοθήκη, Μτφρ.: Ηρώ Σαγκουνίδου – Δασκαλάκη, Αθήνα, 2003.
[13]Φαρσεδάκης Ι. Ι., «Κρίση Αξιών και Εγκληματολογία. Η οπτική των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» , Γενική Εισήγηση στο Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης Εγκληματολόγων A.I.C.L.F.
[14]Τσατσούλης Δ., «Οι τόποι ως δρώντα βίαιων εκδικητικών επιτελέσεων. Από το δράμα στον δρόμο», Σκηνή – Το περιοδικό του Τμήματος Θεάτρου του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, διαθέσιμο εδώ: http://www.thea.auth.gr/skene, τελευταία πρόσβαση: 6/5/18.
[15]http://www.kathimerini.gr/348944/article/epikairothta/ellada/ti-synevh-telika-ston-ale3, Μαργωμένου Μ., «Τι συνέβη τελικά στον Άλεξ;», 8/2/09, τελευταία πρόσβαση: 6/5/18.
[16]Δασκαλάκης Η., Η Εγκληματολογία της κοινωνικής αντίδρασης: παραδόσεις, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα – Κομοτηνή, 1985.
[17]https://www.psychiatrosonline.gr/thites-thimata/, Κακουλίδης Χ., «Θύτες και θύματα», τελευταία πρόσβαση: 6/5/18.