Το έγκλημα, σύμφωνα με τον Ποινικό Κώδικα της χώρας μας, είναι «πράξη άδικη και καταλογιστή στο δράστη της, η οποία τιμωρείται από το νόμο»[1]. Όμως, κατά την επιστήμη της Εγκληματολογίας, τονίζεται η διαχρονικότητα και η σχετικότητα του εγκλήματος από τόπο σε τόπο, από εποχή σε εποχή, οι οποίες μας επιτρέπουν - σε αυτό το άρθρο - να επικεντρωθούμε στις εγκληματολογικές διαστάσεις των παιδικών τραγουδιών.
Το παιδικό τραγούδι ως παιδαγωγική μέθοδος απασχόλησης (παιχνίδι, νανούρισμα) και νοητικής ανάπτυξης (εκμάθηση αριθμητικής, αλφαβήτου, άλλων ζωντανών οργανισμών στη Γη κτλ), γενικότερα, είναι αποδεκτή απ’ όλους τους επιστήμονες αγωγής, παιδαγωγούς και γονείς. Η αίσθηση της ακοής και της αφής, ήδη, από τον πρώτο μήνα γέννησης και έπειτα, είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένες στο βρέφος σε αντίθεση με την αίσθηση της όρασης και της όσφρησης[2].
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το παιδικό τραγούδι, ειδικότερα, μετά από την ηλικία των 3 ετών του παιδιού, μπορεί να γίνει αποκρυσταλλωμένη συνήθεια.Με αυτόν τον τρόπο σκέψης, η επιλεκτικότητα του γονέα όσον αφορά τα παιδικά τραγούδια θεωρείται παιδαγωγικό ζήτημα[3] αλλά και εγκληματολογικό όταν τα παιδικά τραγούδια υπαινίσσονται ή αποκαλύπτουν ξεκάθαρα εγκλήματα, κυρίως, κατά των προσώπων και ζώων[4].
Κατά τον DeGreeff, κλινικό εγκληματολόγο, αλλά και για τον Mead, πραγματιστή φιλόσοφο και κοινωνιολόγο, εκείνο το στοιχείο που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή του παιδιού είναι η διαδραστική σχέση μεταξύ κοινωνικοποίησης (εξωτερικός κόσμος) και εαυτού (συνειδητότητα του ίδιου μέσα στον κόσμο ως ύπαρξη). Σημαντική παράμετρος σε αυτά τα εξηγητικά σχήματα αποτελεί η συναισθηματική νοημοσύνη.
Σαφώς, το παιδί από την ηλικία των 2 ή ακόμη και 3 ετών αρχίζει να νιώθει και να κατανοεί μερικώς πότε ένα συναίσθημα το βαραίνει και πότε το ανακουφίζει πάντα σε σχέση με τα παιδικά τραγούδια. Αυτό γιατί κάθε παραμύθι και τραγούδι για τα παιδιά έχει λέμε ένα «ευτυχισμένο τέλος». Μάλλον πρόκειται για λυτρωτικό τέλος συγκεκριμένων ρόλων που προκαλούν συνεχώς «πρόβλημα» στις ιστορίες ή αλλιώς «παρέκκλιση»[5].
Το πρώτο παιδικό τραγούδι που υπαινίσσεται μία μακάβρια κατάληξη, είναι το «ήταν ένα μικρό καράβι».Το συγκεκριμένο τραγούδι χαρακτηρίζεται για το έντονο αίσθημα της αυτοσυντήρησης που δεν υπαγορεύει κάτι διαφορετικό από την ανθρωποφαγία, δηλαδή, τον κανιβαλισμό: «να δούμε ποιός, ποιός, ποιός θα φαγωθεί;». Και «ο κλήρος πέφτει στον γενναίο», σαν μία ανθρωποθυσία των – άλλοτε - κοινωνικών ομάδων ή φυλών και ακόμη, του κοινωνικού και θρησκευτικού πλαισίου, όπως το μάθαμε από τον Όμηρο και τον Ηρόδοτο, για το ελληνικό δωδεκάθεο. Η ανθρωποθυσία, κατά τον Δημητρίου, συνδέεται άμεσα με πολλά έθιμα όπως π.χ το σφάξιμο κόκορα, το εξιλαστήριο θύμα κ.ά[6].
Το επόμενο παιδικό τραγούδι που, αυτή τη φορά, ενοχοποιεί ζώο, είναι το «αχ κουνελάκι» που «τρέχει σε ξένο περιβολάκι».Γιατί η τιμωρία πρέπει υποχρεωτικώς να είναι «ξύλο», χειροδικία, δηλαδή, σε ένα ζώο; Οι εικόνες που φτιάχνει ένα παιδί στο μυαλό του ακούγοντας το τραγούδι, ορισμένες φορές, δεν ελέγχονται. Αλλά επειδή το κουνελάκι γίνεται πολύ νόστιμο στιφάδο ή τηγανιτό έχει αρκετά ελαφρυντικά που έτρεχε σε ξένο περιβολάκι. Σήμερα, το 2017, η κακοποίηση ζώων τιμωρείται με φυλάκιση[7].
Επιπλέον, ένα τραγούδι που περικλείει βία είναι το τραγούδι του «Μπάρμπα – Μπρίλιου».Σε αυτήν την ιστορία, το παιδικό τραγούδι αποκαλύπτει στο τέλος την ανθρωποφαγία της «γαλοπούλας». Ο «Μπάρμπα – Μπρίλιος» μεγάλωνε το πτηνό με στοργή ώσπου δεν είχε τίποτε άλλο να το προμηθεύσει και ξαφνικά το τρώει.
Επίσης, ένα τραγούδι που περικλείει ρατσισμό ακόμη και στον τίτλο του, έστω μεταφορικά, είναι το «χοντρό μπιζέλι» ενώ η «πεταλούδα» είναι «ωραία» έως ότου «πέφτει κάτω και ψοφά». Στιγματιστικά ο «Μανώλης» κάθεται πάντα στη μέση σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδάκια όπως και η «μικρή Ελένη» που, μετά τα κλάμματα και τη στενοχώρια, τελικά, «την κάνουν παρέα οι φιλενάδες της».
Αλλά το «ήτανε ένας γάϊδαρος με μεγάλα αυτιά» μπορεί να αναδείξει αρνητικά στερεότυπα σε σχέση με τα αναμενόμενα χαρακτηριστικά που αποδίδουν αρκετοί γονείς κι όχι μόνο στα συγκεκριμένα ζώα. Η «αλεπού» πάντα κοιτάζει, ως πονηρό ζώο, τον εαυτό της, καθώς δεν έχει κοινωνικοποιηθεί σωστά και είναι σε ετοιμότητα για οποιαδήποτε «κακή σκέψη», ενώ, ο γάϊδαρος επιθυμούσε την «αρχοντιά»[8].
Ας κλείσουμε αυτό το άρθρο με μία ευχή: οι σύγχρονοι γονείς να μην τραγουδούν ούτε να διδάσκουν τα ανωτέρω τραγούδια και να υιοθετούν πανανθρώπινες αξίες όπου η ζωή του κάθε ανθρώπου είναι πολύτιμη και η αγάπη μας προς τα ζώα είναι ειλικρινής χωρίς να τα προδικάζουμε ή αλλιώς να τα κατηγοριοποιούμε εκ των προτέρων σε «καλά» και «κακά», «όμορφα» ή «άσχημα».
Κωνσταντίνα – Μαρία Κωνσταντίνου,
Κοινωνιολόγος – Εγκληματολόγος Παντείου Πανεπιστημίου
Βιβλιογραφικές Αναφορές
[1]ftp://ftp.soc.uoc.gr/Psycho/Themeli/olga/LEGISLATION/poinikos_kwdikas.doc, Ποινικός Κώδικας, άρθρο 14 / παρ. 1, τελευταία πρόσβαση: 28/2/2017.
[2]GiddensA.,Κοινωνιολογία, Αθήνα, Εκδ. Gutenberg, 2002, σ. 78 – 83.
[3]Στην ηλικία των 5 ετών τα παιδιά αποκτούν την λεγόμενη «αυτοσυνειδησία», η οποία σημαίνει αρχικά τη συνειδητοποίηση του παιδιού ως ξεχωριστή οντότητα μέσα στην οικογένεια και έπειτα την αναγνώριση του καλού και του κακού ή και τη μίμηση συμπεριφορών των ενηλίκων. Όπως έχει διατυπώσει και ο Πιαζέ, η διαδικασία αυτή ονομάζεται απόκτηση της «γνωστικής λειτουργίας».
Ό.π. σελ. 83.
Βλ. και Wadsworth,B.J., Η θεωρία του Piaget για τη γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη: Τα θεμέλια του κονστρουκτιβισμού, Αθήνα, Εκδ. Καστανιώτη, 2001.
[4]Δημητρίου Σ., Μορφές βίας, Αθήνα, Εκδ. Σαββάλας, 2003, σ. 97 – 102, 120 – 123.
Βλ. και http://rethemnosnews.gr/2014/10/%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%81%CE%AC-%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CE%B5%CE%B3%CE%BA%CE%BB%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B3%CE%B9/, τίτλος: «Μικρά παιδαγωγικά «εγκλήματα», δημοσίευση: 2/10/2014, τελευταία πρόσβαση: 28/2/2017.
[5]DigneffeF.,Ηθική και Εγκληματικότητα, Αθήνα, Εκδ. ΝομικήΒιβλιοθήκη, 2000, σ. 201 – 233.
Βλ. καιMead G. H., Mind, Self and Society: from standpoint of a social behaviourist, Chicago London: The University Chicago Press, 1962.
[6]Δημητρίου Σ., Μορφές Βίας, Αθήνα, Εκδ. Σαββάλας, 2003, σ. 123.
[7]Σύμφωνα με τον νόμο περί κακοποίησης ζώων, η δίωξη πραγματοποιείται αυτεπάγγελτα.
http://www.solon.org.gr/downloads/Nomothesia%20gia%20ta%20zoa.pdf, τελευταία πρόσβαση: 28/2/2017.
[8]http://www.in2life.gr/delight/hobbies/article/332898/20-paidika-tragoydia-poy-akoygame-mikroi.html, τίτλος: «20 παιδικά τραγούδια που ακούγαμε μικροί», δημοσίευση: 28/2/2017, τελευταία πρόσβαση: 28/2/2017.