Η νευρική ανορεξία είναι μια διατροφική διαταραχή που χαρακτηρίζεται κυρίως από άρνηση για τη διατήρηση του φυσιολογικού σωματικού βάρους, από υπερβολικό φόβο απώλειας ελέγχου όσον αφορά στην πρόσληψη τροφής, σε συνδυασμό με μια διαστρεβλωμένη εικόνα για τον εαυτό.
Το 4% του πληθυσμού νοσεί με νευρική ανορεξία κάποια στιγμή στη ζωή του. Η αναλογία αντρών- γυναικών είναι 1:12 και διακρίνονται δύο κρίσιμες περίοδοι για την εμφάνιση της διαταραχής. Αυτές εντοπίζονται περίπου στην ηλικία των 14 και των 18 χρόνων, δηλαδή στις μεταβάσεις από την παιδική ηλικία στην εφηβεία και από την εφηβεία στην ενήλικη ζωή.
Αιτία ανάπτυξης νευρικής ανορεξίας
Βιολογικοί παράγοντες:
- Σύστημα σεροτονίνης που σχετίζεται με την όρεξη και τη διάθεση
- Ελλείμματα στην περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τον έλεγχο των παρορμήσεων
Ψυχολογικοί παράγοντες:
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Άγχώδεις διαταραχές και κυρίως ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, εμμονή, ακαμψία
- Νευρωτισμός
- Κατάθλιψη (60% συννοσηρότητα)
- Χαμηλή ικανότητα ρύθμισης των συναισθημάτων
- Υπερβολική ανάγκη για έλεγχο
- Γνωστικές διαστρεβλώσεις όπως τελειομανία, καταστροφολογία, υπεργενίκευση
- Σεξουαλική παιδική κακοποίηση
Περιβαλλοντικοί/ Οικογενειακοί παράγοντες:
- Εκφοβισμός από συνομήλικους που σχετίζεται με το σώμα (συχνά όταν υπάρχει πρώιμη ήβη)
- Γονεική στάση απέναντι στο βάρος και στη διατροφή (επικριτικά σχόλια, υποβολή των γονέων σε αυστηρές δίαιτες). Υπάρχουν 4 χαρακτηριστικά οικογενειακά μοτίβααλληλεπίδρασης που επαναλαμβάνονται στις οικογένειες με εφήβους με νευρική ανορεξία. Αυτά είναι:
- Υπερεμπλοκή: δεν υπάρχουν διαφοροποιημένες σκέψεις για τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας
- Υπερπροστασία: υπερβολική ανησυχία για το παιδί σε τέτοιο βαθμό που καθυστερεί/ εμποδίζει την ανάπτυξη της αυτονομίας του
- Ακαμψία: αντίσταση στην αλλαγή κατά την εφηβεία και προσπάθεια διατήρησης των συνηθισμένων μοτίβων αλληλεπίδρασης. Η ασθένεια του παιδιού εμφανίζεται ή χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για την αποφυγή άλλων προβλημάτων που συνοδεύουν την αλλαγή
- Ελλιπής επίλυση συγκρούσεων: άρνηση των μελών της οικογένειας να συγκρουστούν
- Απορριπτικός δεσμός μητέρας- παιδιού με θέματα άλυτης απώλειας ή τραύματος να αναφέρονται συχνά από τη μητέρα
Διαγνωστικά κριτήρια:
Α. Άρνηση να διατηρήσει το σωματικό βάρος στο φυσιολογικό (ή πάνω από το φυσιολογικό) όπως ορίζεται σύμφωνα με την ηλικία, το φύλο, το αναπτυξιακό στάδιο.
Β. Έντονος φόβος για αύξηση βάρους.
Γ. Διαστρέβλωση στον τρόπο με τον οποίο το άτομο βλέπει το σωματικό βάρος ή το σχήμα του σώματός του. Αυτό επηρεάζει πολύ την αυτοεικόνα του ατόμου και κατ επέκταση δε μπορεί να αντιληφθεί τη σοβαρότητα της κατάστασης.
Δ. Αμηνόρροια για τουλάχιστον τρεις συνεχόμενους μήνες.
Συμπτώματα/ Συμπεριφορές που πρέπει να μας προβληματίσουν:
- Παρόλο που τα άτομα με ανορεξία έχουν φυσιολογικό αίσθημα της πείνας δεν ενδίδουν στην πρόσληψη τροφής γιατί νιώθουν πως θα χάσουν τον έλεγχο.
- Μετρούν συνεχώς τις θερμίδες
- Εκτός από την ποσότητα μειώνουν και την ποικιλία των τροφών που καταναλώνουν
- Κόβουν το φαγητό σε μικρά κομματάκια με τρόπο τελετουργικό έτσι ώστε να τρώνε πιο αργά και να φαίνεται πως το γεύμα είναι μεγάλο
- Κάνουν μικρά και αραιά γεύματα
- Κάποιες φορές μασούν την τροφή για τη γευστική απόλαυση και στη συνέχεια τη φτύνουν για να μην πάρουν τις θερμίδες
- Συχνά ασχολούνται πολύ με τη μαγειρική χωρίς να δοκιμάζουν το φαγητό που μαγειρεύουν
- Εντάσσουν στο καθημερινό πρόγραμμα υπερβολική σωματική άσκηση με τρόπο καταναγκαστικό
- Έχουν διαστρεβλωμένη εικόνα για το σώμα τους
- Παρουσιάζουν ευερεθιστότητα- οξυθυμία
- Αυτοπροκαλούμενος εμετός
- Υπερφαγικά επεισόδια που συχνά εναλλάσσονται με αυστηρή νηστεία/ αφαγία
- Κατάχρηση καθαρτικών ουσιών και διουρητικών
Ανάλογα με τον τύπο νευρικής ανορεξίας η απώλεια σωματικού βάρους επιτυγχάνεται μέσα από…
Περιοριστικός τύπος:
- Υπερβολική σωματική άσκηση
- Πολύ αυστηροί κανόνες διατροφής
Τύπος με υπερφαγία/ καθαρτική συμπεριφορά:
- Αυτοπροκαλούμενος εμετός
- Υπερφαγικά επεισόδια που συχνά εναλλάσσονται με αυστηρή νηστεία/ αφαγία
- Κατάχρηση καθαρτικών ουσιών
- Κατάχρηση διουρητικών
Συμπτώματα
- Μεγάλη και σύντομη απώλεια βάρους
- Δερματικός αποχρωματισμός
- Ανάπτυξη τριχοφυΐας σε όλο το σώμα ή απώλεια τριχών
- Υπερευαισθησία στο κρύο, υποθερμία
- Χαμηλή αρτηριακή πίεση
- Βραδυκαρδία και άλλα καρδιαγγειακά προβλήματα
- Αναιμία
- Δυσλειτουργία του νεφρικού συστήματος
- Οστεοπόρωση
- Μη αναστρέψιμη μείωση του αναστήματος
- Απουσία έμμηνου ρύσης
- Διαταραχές ύπνου
- Ζαλάδες, ναυτίες, λιποθυμία
- Δυσκολία στην κατάποση
- Αφυδάτωση, ξηροδερμία
- Οδοντική διάβρωση
Τι μπορώ και τι δε μπορώ να κάνω όταν το παιδί μου πάσχει από νευρική ανορεξία;
Δε μπορώ να:
- Μην έχω συναισθήματα
- Βοηθήσω εάν πιστεύω ότι εγώ φταίω που αρρώστησε
- Μην κάνω λάθη
- Να κάνω το παιδί «καλά»
Μπορώ να:
- Αναλάβω την ευθύνη που μου αναλογεί
- Ενημερωθώ για τις διαταραχές πρόσληψης τροφής
- Συνεργαστώ με τους ειδικούς
- Προσπαθήσω να αλλάξω ό,τι χρειάζεται αλλαγή από όσα περνούν από το χέρι μου
- Παραμείνω παρών και ήρεμος προς το παιδί
- Ζητήσω κι εγώ τη βοήθεια των ειδικών γιατί ως φροντιστής είναι πιθανό να τη χρειαστώ
Η αιτιολογία της νευρικής ανορεξίας είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη καθώς η ασθένεια αυτή επηρεάζεται από βιολογικούς, γενετικούς, ενδοπροσωπικούς, οικογενειακούς και κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες. Το γεγονός ότι η νευρική ανορεξία είναι εγωσυντονική δηλαδή τα συμπτώματα είναι συμβατά με τους προσωπικούς στόχους του ατόμου, καθιστά πολύ δύσκολη τη θεραπείας της. Ωστόσο ένα υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον με καλή λειτουργικότητα σε συνδυασμό με την πρώιμη και συστηματική παρέμβαση μπορούν να οδηγήσουν στη θεραπεία και αποκατάσταση του ατόμου.
Δήμητρα Καραμαούνα
Ειδ. Παιγνιοθεραπεύτρια
ΜΑ Παιδαγωγική Ψυχολογία
ΜΑ Συμβουλευτική Ψυχικής Υγείας