Πώς το γονεϊκό στυλ, δηλαδή η ανατροφή, επηρεάζει τη δημιουργικότητα των παιδιών;
Όπως φαίνεται από τις μέχρι τώρα έρευνες, η δημιουργικότητα είναι μια ικανότητα, η οποία εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Μερικοί από αυτούς αφορούν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των ατόμων, τη δυνατότητα καλλιέργειας της, αλλά και το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο ζει το άτομο.
Αναφορικά με τη δημιουργικότητα των μαθητών και γενικότερα των παιδιών, ένας ακόμα παράγοντας που μπορεί να παίξει ρόλο είναι το γονεϊκό στυλ μέσω του οποίου συντελείται η ανατροφή ενός παιδιού. Με άλλα λόγια, ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς «μεγαλώνουν» το παιδί τους είναι δυνατόν να επηρεάσει τις δημιουργικές του ικανότητες. Και εδώ τίθεται εύλογα το ερώτημα: Κατά ποιον τρόπο;
Προς απάντηση του παραπάνω ερωτήματος χρειάζεται αρχικά να ξεκαθαρίσουμε τι εννοούμε όταν μιλάμε για γονεϊκό στυλ. Στη διεθνή βιβλιογραφία ευρέως γνωστή είναι η διάκριση μιας αναπτυξιακής ψυχολόγου, της Baumrind (1971), για τα γονεϊκά στυλ. Η ίδια αρχικά είχε διακρίνει 3 βασικά είδη και εν συνεχεία οι Maccoby και Martin (1983) προσέθεσαν ένα επιπλέον:
- Το αυταρχικό στυλ (authoritarian style).
Οι γονείς αυτοί παρουσιάζουν τα εξής χαρακτηριστικά: θεωρούνται απρόσιτοι προς τα παιδιά, θέτοντας υψηλές προσδοκίες, αλλά και έντονα ελεγκτικοί προς εκείνα. Γενικότερα δεν εμφανίζονται ιδιαίτερα ζεστοί και στοργικοί με αποτέλεσμα τα παιδιά τους να εμφανίζονται ως απόμακρα και φιλύποπτα.
- Το δημοκρατικό στυλ (authoritative style).
Οι γονείς αυτοί επιζητούν τον έλεγχο των παιδιών θέτοντας όρια στη δράση τους, χωρίς ωστόσο να παραλείπουν την επικοινωνία μαζί τους. Χαρακτηρίζονται από στοργή, δεκτικότητα και λογική απέναντι στα παιδιά και τις ανάγκες τους. Μέσω αυτής της στάσης έχει φανεί πως ενισχύεται η αυτοπεποίθηση, ο αυτοέλεγχος και ο στοχασμός των παιδιών και γενικότερα θεωρείται ως το πιο ιδανικό γονεϊκό στυλ.
- Το ανεκτικό – επιτρεπτικό στυλ (permissive style).
Οι γονείς αυτοί διακρίνονται για την απουσία κανόνων και ελέγχου προς τα παιδιά, σχετική στοργή και ζεστασιά και υπερβολική επιείκεια απέναντι τους. Έτσι όμως τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν μικρότερο αυτοέλεγχο και προβλήματα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
- Το στυλ του αμελή (neglectful style), το οποίο προσέθεσαν οι Maccoby και Martin (1983) μεταγενέστερα.
Είναι οι γονείς εκείνοι που διακρίνονται για την πλήρη τους αποξένωση από τα παιδιά τους, την απουσία κανόνων και την έλλειψη στοργής. Κατά συνέπεια, τα παιδιά αυτά αισθάνονται παραμελημένα με κίνδυνο να καταφύγουν σε ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως οι καταχρήσεις, ή ακόμα και η αυτοκτονία.
Βάσει της συγκεκριμένης διάκρισης των γονεϊκών στυλ έχουν εκπονηθεί ορισμένες έρευνες όσον αφορά τη σχέση γονεϊκής ανατροφής και δημιουργικότητας. Οι έρευνες αυτές έχουν δείξει συσχέτιση της δημιουργικότητας με το γονεϊκό στυλ ανατροφής. Κάποιες από αυτές έχουν δείξει θετική συσχέτιση με το δημοκρατικό στυλ γονέα, ενώ αντίθετα αρνητική σχέση με το αυταρχικό στυλ (Mehrinejad et al., 2015; Moltafet et al., 2018). Η έρευνα των Miller και συν. (2012) διαπίστωσε θετική συσχέτιση της δημιουργικότητας με το ανεκτικό στυλ γονέα και αρνητική με το αυταρχικό στυλ, ενώ δε φάνηκε κάποια συσχέτιση με το δημοκρατικό στυλ γονέα. Αρνητική σύνδεση της δημιουργικότητας με το αυταρχικό στυλ γονέα έδειξε και η έρευνα των Fearon και συν. (2013).
Από τα παραπάνω ευρήματα βγαίνουν τα εξής συμπεράσματα. Αρχικά φαίνεται σε όλες τις έρευνες πως το στυλ του αυταρχικού γονέα γενικά δε συντελεί στην ενίσχυση της δημιουργικότητας των παιδιών. Αυτό είναι εύλογο, καθώς η δημιουργικότητα απαιτεί αυτόνομη δράση και αντισυμβατικότητα, θέματα τα οποία δεν ευνοούν οι πολλοί κανόνες. Από την άλλη πλευρά, το στυλ του δημοκρατικού γονέα εμφανίζεται συχνά να ενισχύει τη δημιουργικότητα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός πως αυτό το γονεϊκό στυλ παρέχει περισσότερη αυτονομία στα παιδιά και συντείνει θετικά στην υψηλότερη αυτοπεποίθηση τους. Είναι γνωστό πως χαρακτηριστικά όπως η ανεξαρτησία σκέψης και δράσης, η αυτοπεποίθηση και η αντισυμβατικότητα παρατηρούνται συχνά σε δημιουργικούς ανθρώπους (Brolin, 1992).
Συμπερασματικά, αυτό που είναι εμφανές είναι ότι η δημιουργικότητα ευνοείται περισσότερο από ένα γονεϊκό περιβάλλον δημοκρατικό, όπου σαφώς θα πρέπει να υπάρχει ο αναγκαίος έλεγχος και η ύπαρξη ορίων στη συμπεριφορά των παιδιών ως ένα σημείο. Όμως, από την άλλη πλευρά, εκτός της θετικής επικοινωνίας, της κατανόησης και της στοργής που χρειάζονται τα παιδιά, είναι απαραίτητο να δίνεται η δυνατότητα σε αυτά να παίρνουν πρωτοβουλίες αναφορικά με διάφορα ζητήματα. Σε ένα δημοκρατικό περιβάλλον, τα παιδιά μπορούν να εισακουστούν, να εκφράσουν επιθυμίες, ιδέες και απόψεις και να τους δοθούν κίνητρα και περιθώρια ώστε να προχωρήσουν σε προσωπικές δράσεις. Αυτό δε σημαίνει κατ’ ανάγκην ότι χάνεται ο έλεγχος. Αντιθέτως, τα παιδιά εξοικειώνονται και με τη λήψη ρίσκων και με την πραγματοποίηση λαθών, τα οποία αν ο γονιός διαχειριστεί σωστά, θα βοηθήσουν στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης τους.
Είναι λοιπόν ωφέλιμο οι γονείς να παροτρύνουν τα παιδιά τους ως προς την ανάληψη ευθυνών και σε πολλές δραστηριότητες είτε στο σπίτι είτε εκτός σπιτιού μόνα τους. Και επειδή τα παιδιά λόγω απειρίας θα κάνουν αρκετά λάθη, ας μην είναι αυστηροί με αυτά. Απεναντίας, δείχνοντας στοργή και κάνοντας υγιή διάλογο μπορούν να τα βοηθήσουν να σκεφτούν πάνω στα λάθη τους και να μαθαίνουν. Σιγά σιγά τα παιδιά θα «χτίζουν» αυτοπεποίθηση και θα είναι σε θέση να παίρνουν χρήσιμες πρωτοβουλίες δίχως φόβο. Κάτι το οποίο θα τα βοηθήσει επιπλέον να αναπτύξουν και τις δημιουργικές τους ικανότητες.
Κωνσταντίνος Καραμούντζος
Εκπαιδευτικός Δημοτικής Εκπαίδευσης
Αναφορές
Baumrind, D. (1971). Current patterns of parental authority. Developmental
psychology, 4(1p2), 1.
Brolin, C. (1992). Creativity and critical thinking. Tools for preparedness for the
future. Krut, 53, 64-71.
Fearon, D. D., Copeland, D., & Saxon, T. F. (2013). The relationship between
parenting styles and creativity in a sample of Jamaican children. Creativity
research journal, 25(1), 119-128.
Maccoby, E. E., & Martin, J. (1983). Socialization in the context of the family:
Parent-child interaction. In ph mussen (series ed.) & em hetherigton (vol. ed.),
Handbook of child psychology: Socialization, personality and social development,
4, 1-101.
Mehrinejad, S. A., Rajabimoghadam, S., & Tarsafi, M. (2015). The relationship
between parenting styles and creativity and the predictability of creativity by
parenting styles. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 205, 56-60.
Miller, A. L., Lambert, A. D., & Speirs Neumeister, K. L. (2012). Parenting style,
perfectionism, and creativity in high-ability and high-achieving young adults.
Journal for the Education of the Gifted, 35(4), 344-365.
Moltafet, G., Sadati Firoozabadi, S. S., & Pour-Raisi, A. (2018). Parenting style, basic
psychological needs, and emotional creativity : A path analysis. Creativity
Research Journal, 30(2), 187-194.