Έχω αφιερώσει τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής μου στο θέατρο, την εκπαίδευση και την ειδική αγωγή.
Με γοήτευσε η εκπαιδευτική δύναμη του θεάτρου σε συνδυασμό με την ελευθερία που έδινε στις δυνατότητες και στις ανάγκες του κάθε μαθητή μου. Θα νομίζετε ότι στόχος του άρθρου μου είναι να σας παρουσιάσω τις δυνατότητες της θεατρικής αγωγής στον αυτισμό και αν πράγματι ήταν αυτός, θα σας ανέλυα τα θεαματικά αποτελέσματα που είχα από τις έρευνες μου. Ωστόσο, ο στόχος μου είναι να κάνω και εσάς να γοητευτείτε από τις δυνάμεις του δράματος στην εκπαίδευση.
Πολλοί δεν γνωρίζουν καν τι είναι η θεατρική αγωγή, αλλά όλοι μας γνωρίζουμε τι είναι το θέατρο. Το θέατρο λοιπόν είναι ένα κοινωνικό γεγονός και συνδυασμός τεχνών.
Σαν κοινωνικό γεγονός λοιπόν λειτουργεί και στο θεατρικό παιχνίδι. Δημιουργώντας επικοινωνία, κοινωνικότητα, επαφή και αίσθημα ομαδικότητας -κάτι που είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά με αυτισμό. Ιδιαιτερότητα της θεατρικής αγωγής, ωστόσο, είναι ότι μέσα στο αίσθημα της ομάδας παραμένει έντονη η ατομικότητα και η προσωπική ανάγκη. Με αποτέλεσμα όχι η στείρα γνώση αλλά μία ολοκληρωμένη εμπειρία.
Πώς όμως μπορεί να το κάνει αυτό η θεατρική αγωγή; Όσοι έχετε βρεθεί σε ομάδα θεάτρου και έχετε γνωρίσει τα παιχνίδια του, καταλαβαίνετε σίγουρα τι εννοώ. Όσοι ακόμα δεν είχατε την εμπειρία -θα πρότεινα να το δοκιμάσετε- θα προσπαθήσω να σας δώσω μια γεύση. Το θεατρικό παιχνίδι έχει σαν στόχο τον ίδιο τον συμμετέχοντα αλλά όχι αποκομμένο από την ομάδα. Για παράδειγμα, σε έναν αυτοσχεδιασμό ολόκληρη η ομάδα ή οι υποομάδες συνεργάζονται για να δημιουργήσουν ένα αποτέλεσμα σύμφωνα με το κάλεσμα του εμψυχωτή/παιδαγωγού. Ο ρόλος του εμψυχωτή είναι μόνο συμβουλευτικός έτσι ώστε να αφήσει τα παιδιά να συνεργαστούν. Ωστόσο το κάθε παιδί είναι ελεύθερο να εκφραστεί και να επιλέξει τον ρόλο του μέσα στην ομάδα. Οι ομάδες συνεχώς αλλάζουν, τυχαία ή όχι, φέρνοντας τα παιδιά αντιμέτωπα με πολλούς χαρακτήρες και πολλές ατομικότητες, δίνοντάς τους εμπειρίες με διαφορετικούς ανθρώπους.
Αναφέρθηκε παραπάνω η προσωπική ανάγκη. Ο εμψυχωτής στα χέρια του έχει ένα εκπαιδευτικό εργαλείο το οποίο προσαρμόζεται σε πολλά επίπεδα. Αρχικά προσαρμόζεται στην θεματολογία των συμμετεχόντων. Τα παιδιά με αυτισμό πολλές φορές έχουν θεματολογίες ή ενέργειες στις οποίες εστιάζουν. Το θεατρικό παιχνίδι έχει την ευχέρεια να αγκαλιάσει τα θέλω των μαθητών και να τα εντάξει εκπαιδευτικά. Ας δώσουμε ένα παράδειγμα: Σε ένα εργαστήριο κουκλοθέατρου μπορούν οι κούκλες που θα δημιουργηθούν από τα παιδιά να μοιάζουν με Μέσα Μαζικής Μεταφοράς γιατί με αυτόν τον τρόπο ένας μαθητής με αυτισμό θα συγκεντρωνόταν καλύτερα στο θέμα. Σε αντίστοιχη περίπτωση, ένας μαθητής με αυτισμό θα μπορούσε να συγκεντρωθεί καλύτερα με ακουστικά ερεθίσματα, έτσι θα μπορούσαν να ενταχθούν χτύποι, τραγούδι και χορός σε οποιαδήποτε θεατρική δράση.
Επίσης παραπάνω στο άρθρο αναφέραμε ότι το θέατρο είναι και συνδυασμός τεχνών. Με τον ίδιο τρόπο λοιπόν και στο θεατρικό παιχνίδι υπάρχει μουσική, χορός, υποκριτική, τραγούδι, κοστούμια, φως, εικόνες, βίντεο. Έτσι, δημιουργούνται στα παιδιά πολλαπλά ερεθίσματα με αποτέλεσμα μία σφαιρική γνώση του θέματος που θέλει να αποδώσει ο παιδαγωγός. Μέσω των πολλών ερεθισμάτων (εικόνες, βίντεο, τραγούδι και άλλα), γίνεται μία προσαρμογή στις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών με αυτισμό.
Το θέατρο δηλαδή, δίνει την δυνατότητα στο παιδί να παίρνει όποιον ρόλο του αρέσει ή του χρειάζεται περισσότερο. Μπορεί να είναι πρωταγωνιστικός και να βρίσκεται σε άμεση έκθεση ή να είναι δεύτερος/βοηθητικός ρόλος έτσι ώστε να μην εκτεθεί το ίδιο. Έχει την δυνατότητα να μην κάνει χρήση λόγου αλλά να προχωρήσει σε παντομίμα ή σε πλήρη αποστασιοποίηση μέσω μιας κούκλας. Εάν δεν θέλει καθόλου την έκθεση ή έχει άλλη κλίση (ζωγραφική, βίντεο, ράψιμο, χορός, τραγούδι κ.ά.), μπορεί να ενταχθεί στις ομάδες που πλαισιώνουν την παράσταση όπως η ομάδα φωτισμού, κοστουμιού κ.ά. Φυσικά η ίδια προσαρμοστικότητα υπάρχει και σε απλά θεατρικά παιχνίδια, όχι απαραίτητα μόνο σε αυτά που έχουν στόχο μια παράσταση.
Η θεατρική αγωγή έχει τρεις κύριους στόχους: Στοχεύει στη νοητική, συναισθηματική αλλά και κοινωνική ανάπτυξη. Και σε αυτό το σημείο θα ήθελα να τονίσω την προώθηση της αυτοπεποίθησης του κάθε παιδιού που όλοι μας καταλαβαίνουμε πόσο σημαντικό είναι για τα παιδιά με αυτισμό.
Το παιδί αρχικά έρχεται αντιμέτωπο με το να παρουσιάσει την δουλειά του στην ολότητα της τάξης του. Το “εργαλείο” του θεάτρου είναι το ίδιο το παιδί επομένως η δουλειά που έχει να παρουσιάσει -τις περισσότερες φορές- είναι το ίδιο το σώμα του, π.χ. να πάρει μέρος σε ένα Tableau Vivant (παγωμένη εικόνα) ή ένα μικρό σκετς, άρα πρόκειται για αυτοπαρουσίαση. Η οποία βέβαια ίσως καταλήξει και σε παρουσίαση σε κοινό. Αυτά είναι εργαλεία τα οποία σφυρηλατούν την αυτοπεποίθηση και δημιουργούν δυνατές προσωπικότητες. Θεωρώ ότι είναι ιδανικές ασκήσεις για παιδιά με αυτισμό που συνήθως δυσκολεύονται ακόμα και σε μια απλή συζήτηση με πολλούς συμμετέχοντες.
Αναφέρθηκε ότι το εργαλείο του θεάτρου είναι το σώμα του παιδιού. Ας αναλύσουμε σε αυτό το σημείο πώς το θέατρο εστιάζει στην σωματική έκφραση. Το θεατρικό παιχνίδι στηρίζεται σε μουσικοκινητικές ασκήσεις, που με την χρήση της φαντασίας οδηγούνται σε ψυχοκινητικές. Το παιδί δηλαδή κινείται στο χώρο με τον ρυθμό της μουσικής με τον τρόπο που θέλει, ξεκλειδώνοντας το σώμα του και στη συνέχεια εντάσσει έναν ρόλο, ας πούμε έναν γίγαντα για παράδειγμα. Όταν μιμείται τον γίγαντα με τον τρόπο που θέλει εξωτερικεύει την εσωτερική του πίεση. Στην τελευταία φάση που θα εντάξει τον διάλογο των ρόλων θα ολοκληρώσει τον γνωστικό στόχο που έχει στο συγκεκριμένο μάθημα ο εμψυχωτής.
Οι περισσότεροι εστιάζουν στο να κάνουν ένα παιδί με αυτισμό να προσαρμοστεί στην κανονικότητα. Να περιορίσει ή και να εξαλείψει, εάν είναι δυνατόν, οτιδήποτε διαφέρει επάνω του. Κάτι φυσικά αδύνατο. Στο θέατρο το παιδί με αυτισμό έχει την δυνατότητα να τυλίξει την διαφορετικότητα του, μαζί με τις διαφορετικότητες όλων των παιδιών και να αναδείξουν τις ικανότητες τους. Δεν κρύβουν τίποτα, παρά αναδεικνύουν. Για να συνοψίσω, θεωρώ ότι το θέατρο είναι απαραίτητο σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης σε όλες τις ηλικίες αλλά είναι ιδανικό για τα παιδιά με αυτισμό.
Κορίνα Γκούμα
Θεατρολόγος & Βρεφοκόμος