Η παθολογική χρήση του Διαδικτύου αποτελεί ένα κοινωνικό φαινόμενο με ανησυχητικές διαστάσεις που εξαπλώνεται με γρήγορους ρυθμούς και στην χώρα μας. Ο εθισμός στο διαδίκτυο, μπορεί να συγκριθεί µε άλλες εξαρτήσεις όπως είναι
το αλκοόλ, οι εξαρτησιογόνες ουσίες, ο τζόγος, ενώ έχει τα χαρακτηριστικά ψυχαναγκαστικής συμπεριφοράς, µε αρνητικές συνέπειες στην προσωπική, οικογενειακή, κοινωνική και επαγγελματική ζωή του ατόμου. Από το 2018 η παθολογική χρήση του διαδικτύου περιλαμβάνεται ως διαταραχή στη λίστα της Παγκόσμιας Ταξινόμησης των Νοσημάτων (ICD-11, 2017) και περιγράφεται ως «επίμονη ή υποτροπιάζουσα συμπεριφορά τόσο σοβαρή, ώστε λαμβάνει προτεραιότητα έναντι των λοιπών ενδιαφερόντων της ζωής».
Η ενασχόληση με διαδικτυακά παιχνίδια ευθύνεται κατά 97% για την παθολογική χρήση του διαδικτύου από τους εφήβους (εθισμό). Τα βιντεοπαιχνίδια είναι σχεδιασμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να διεγείρουν συγκεκριμένα συναισθήματα, όπως τον φόβο, τον ενθουσιασμό, τον τρόμο και την αίσθηση δύναμης. Τα παιδιά εύκολα απορροφούνται σε αυτού του είδους τα παιχνίδια, ταυτίζονται με τους χαρακτήρες, έχουν μια συναρπαστική εμπειρία ελέγχου των δράσεων του χαρακτήρα και υπευθυνότητας της επιτυχίας ή της αποτυχίας του. Ακόμη, τα σύγχρονα βιντεοπαιχνίδια περιέχουν την αλληλεπίδραση με άλλους παίκτες, ατομικά ή ομαδικά, στοιχείο που παίζει καθοριστικό ρόλο στην εξάπλωση των βιντεοπαιχνιδιών, όπως επίσης η ανωνυμία, η αορατότητα και κατά συνέπεια η δυνατότητα αλλοίωσης του πραγματικού εαυτού και παρουσίασής του όπως ακριβώς επιθυμεί ο παίκτης.
Αίτια παθολογικής χρήσης του διαδικτύου με σειρά σημαντικότητας:
- Προϋπάρχουσα ψυχοπαθολογία του εφήβου, όπως κατάθλιψη, κοινωνική φοβία, κατάχρηση ουσιών
- Εσωτερικά κίνητρα και ανάγκες (Douglasetal., 2008). Πιο συγκεκριμένα, τα κίνητρα που οδηγούν σε τέτοιες συμπεριφορές είναι η ψυχαγωγία, η απόδραση/αποφυγής της πραγματικότητας, η κοινωνική αποδοχή/ κοινωνικοποίηση, η δημιουργία ενός ιδανικού εαυτού, η έλλειψη ενδιαφερόντων στην πραγματική ζωή, η επίτευξη στόχων στο παιχνίδι, η ανάδειξη/ επίδειξη μέσω του παιχνιδιού, το κέρδος, η δράση, η συμμόρφωση με τη μόδα
- Θετική ενίσχυση από το περιβάλλον
- Δυσπροσάρμοστες γνώσεις, δηλαδή αρνητικές αντιλήψεις για τον εαυτό και τον κόσμο
- Απελευθέρωση ντοπαμίνης στο κέντρο αμοιβής εγκεφάλου
- Κοινωνική απομόνωση και/ή έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης
Καταστάσεις που πρέπει να μας προβληματίσουν - Διαγνωστικά κριτήρια:
Σε παρένθεση βλέπουμε το ποσοστό εμφάνισης κάθε στοιχείου.
- Ο έφηβος παραμένει στο διαδίκτυο περισσότερο χρόνο από ό,τι αρχικά είχε προγραμματίσει (59,4%).
- Τον απασχολεί πολύ το διαδίκτυο και σκέφτεται συνεχώς την τελευταία φορά που ήταν στο διαδίκτυο ή ανυπομονεί για την επόμενη (42,3%).
- Χρησιμοποιεί το διαδίκτυο ως μέσο για να ξεφύγει από τα προβλήματά του ή να απαλύνει δυσάρεστα συναισθήματα (π.χ. αίσθημα απελπισίας, ενοχή, άγχος, κατάθλιψη) (30,8%).
- Νιώθει την ανάγκη να είναι στο διαδίκτυο για όλο και περισσότερο χρόνο προκειμένου να νιώθει ικανοποίηση (25,4%).
- Έχει πει ψέματα στην οικογένειά του ή σε κάποιον άλλο για να κρύψει το βαθμό απασχόλησής του στο διαδίκτυο (23,4%).
- Έχει, κατ' επανάληψη, κάνει αποτυχημένες απόπειρες να ελέγξει, να περιορίσει ή να σταματήσει τη χρήση του διαδικτύου (19,7%).
- Έχει θέσει σε κίνδυνο κάποια σημαντική σχέση, εργασία ή εκπαιδευτική ευκαιρία εξαιτίας της χρήσης του (16,8%).
- Νιώθει ανησυχία, ακεφιά, κατάθλιψη ή εκνευρισμό όταν προσπαθούν να του περιορίσουν ή να σταματήσουν τη χρήση του διαδικτύου (12,6%).
Επιπτώσεις:
Πολλές είναι οι επιπτώσεις που προκύπτουν από την παθολογική ενασχόληση με τα βιντεοπαιχνίδια και την υπερβολική χρήση του υπολογιστή στους εφήβους. Οι σημαντικότερες αναφέρονται παρακάτω:
- Ψυχολογικά και σωματικά συμπτώματα όπως πονοκέφαλος, πόνος στο στομάχι, πόνος στη μέση, ακεφιά, ευερεθιστότητα, νευρικότητα, δυσκολία στον ύπνο, ζαλάδα και δυσκολία συγκέντρωσης (53,8%).
- Απότομη πτώση των σχολικών επιδόσεων (37,2%).
- Απομόνωση του εφήβου από τις παρέες του (30,2%).
- Συμπτώματα διαταραχής διαγωγής (21,5%).
- Αποδιοργάνωση της καθημερινότητας (18,6%).
- Αϋπνία (15%).
- Βίαιη ή αντιδραστική συμπεριφορά όταν οι γονείς θέτουν περιορισμούς ως προς τη χρήση του διαδικτύου (14%).
- Ψυχοκοινωνικές δυσκολίες (8%).
- Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα (8%).
- Συμπτώματα διαταραχής συναισθήματος (7,3%).
- Διαταραγμένες σχέσεις με συνομηλίκους (3,9%).
Αντιμετώπιση:
Ο ρόλος των γονέωνστην αντιμετώπιση της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου στους εφήβους είναι καθοριστικός. Συγκεκριμένα, έρευνα έχει δείξει ότι οι γονείς που γνωρίζουν επαρκώς τις διαδικτυακές δραστηριότητες των παιδιών τους, παρέχουν στα έφηβα παιδιά τους συναισθηματική στήριξη και ένα ικανοποιητικό οικογενειακό κλίμα, τα παιδιά τους τείνουν να κάνουν φυσιολογική χρήση του διαδικτύου. (Κοκκέβη, Ξανθάκη, Φωτίου, & Καναβού, 2010). Επιπρόσθετα, η μονάδα εφηβικής υγείας της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών προτείνει στους γονείς να αφιερώσουν χρόνο και διάθεση για ενασχόληση στο διαδίκτυο μαζί με τα παιδιά, να αδράξουν την ευκαιρία να διδάξουν στο παιδί την προσωπική ευθύνη μέσα από τη χρήση του διαδικτύου, να συζητήσουν και να συμφωνήσουν με τους εφήβους τα χρονικά όρια καθημερινής ενασχόλησης με το διαδίκτυο οι οποίες δε θα πρέπει να ξεπερνούν τις 10 ώρες τη βδομάδα. Τέλος, πολύ σημαντική είναι η θετική ανατροφοδότηση που παρέχει οι οικογένεια σε κάθε προσπάθεια του παιδιού να ελαττώσει τη χρήση του διαδικτύου.
Ο ρόλος του σχολικού ψυχολόγου/ συμβούλουστην αντιμετώπιση της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου είναι επίσης πολύ σημαντικός. Αφού το παιδί ή οι γονείς απευθυνθούν στον σχολικό σύμβουλο για την αντιμετώπιση της παθολογίας, οι στόχοι που τίθενται για τις συνεδρίες είναι οι εξής (Σφακιανάκης, Σιώμος & Φλώρος, 2015):
- Η αναγνώριση της ύπαρξης και της σημαντικότητας του προβλήματος και η αντιμετώπιση πιθανής άρνησης που παρουσιάζει ο έφηβος.
- Η εύρεση των παραγόντων που πυροδοτούν την παθολογική χρήση του διαδικτύου.
- Η θέσπιση ρεαλιστικών στόχων και η βαθμιαία απεμπλοκή από συμπεριφορές εθισμού.
- Η καλλιέργεια εναλλακτικών συμπεριφορών που φέρνουν ψυχική ευεξία.
- Η ανάκτηση του ελέγχου της χρήσης του διαδικτύου και όχι η πλήρης αποχή.
- Η πρόληψη της υποτροπής.
Η ανάγκη για πρόληψη και αντιμετώπισητου φαινομένου αναδεικνύεται από τα παρακάτω ερευνητικά δεδομένα:
- το 47,8% των εφήβων, κυρίωςαγόρια 13 έως 15 ετών, παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια από μισή έως και 2 ώρες τις καθημερινές και οι ώρες διπλασιάζονται τα Σαββατοκύριακα.
- Ένα στα 8 αγόρια ηλικίας 15 ετών (12,5%) παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια τουλάχιστον 5 ώρες τις καθημερινές, ενώ το Σαββατοκύριακο το ποσοστό αυτό υπερδιπλασιάζεται (27,4%).
- Σχεδόν ένας στους έξι 15χρονους (15,5%) εμφανίζει συμπεριφορές εξάρτησης από τη χρήση του διαδικτύου.
- Το 5,5% του συνόλου των εφήβων αναφέρουν συμπτώματα εξάρτησης από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, κυρίως τα αγόρια.
- Το 10,7% των 15χρονων και το 9,4% των 13χρονων αγοριών εμφανίζουν συμπτώματα εξάρτησης από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια.
- Σε ποσοστό 14,1% οι έφηβοι που ασχολούνται τουλάχιστον 3 ώρες κάθε μέρα με τον Η/Υ και το διαδίκτυο αναφέρουν συμπτώματα εξάρτησης από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια συγκριτικά με όσους χρησιμοποιούν λιγότερες ώρες τον Η/Υ (3,1%).
Δήμητρα Καραμαούνα
Ειδ. Παιγνιοθεραπεύτρια
MA Παιδαγωγική Ψυχολογία
MA Συμβουλευτική Ψυχικής Υγείας
Βιβλιογραφία
Atkins, B. (2003). More than a game: The computer game as fictional form. Manchester: Manchester University Press.
Bai, Y. M., Lin, C. C, Chen, J. Y. (2001). Internet addiction disorder among clients of a virtual clinic. Psychiatric Servey, 52,1397.
Beard, K. W., Wolf, E. M. (2001). Modification in the proposed diagnostic criteria for internet addiction. Cyber Psychology Behavior, 4, 377-383.
Bostwick, J. M., Bucci, J. A. (2008). Internet sex addition treated with naltrexone. Mayo Clinic Proceedings, 83, 226-230.
Brenner, V. (1997). Parameters of internet use, abuse and addiction: The first 90 days of the internet usage survey. Psychology Rep., 80, 879–882.
Caplan, S. E. (2003). Preference for on-line social interaction: A theory of problematic internet use and psychosocial well-being. Communication Research, 30, 625-648.
Davis, R. A. (2001). A cognitive- behavioral model of pathological internet use. Computers in Human Bahavior, 17, 187-195.
Douglas, A. C., Millis, J. E., Niang, M. et al. (2008). Internet addiction: Meta-synthesis of qualitative research for the decade 1996-2006. Comput Hum Bahav, 24, 3027-3044.
Greenfield, D. N. (1999). Psychological characteristics of compulsive internet use: A preliminary analysis. Cyber Psychology Behavior, 2, 403-412.
Griffiths, M. (2000). Excessive internet use: implications for sexual behavior. Cyber Psychology Behavior, 3,537-552.
Hirschman, E. C. (1992). The consciousness of addiction: Toward a general theory of compulsive consumption. Journal Consumpt Res., 19, 155-178.
Kandell, J. J. (1998). Internet addiction on campus: The vulnerability of college students. Cyber Psychology Behavior, 1, 11-17.
ΚοκκέβηΆ., ΞανθάκηΜ., ΦωτίουΑ., ΚαναβούΕ. (2011). Χρήση Η/Υ και ίντερνετ από τους εφήβους.Σειρά θεματικών τευχών: Έφηβοι, Συμπεριφορές & Υγεία. Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. Αθήνα.
Kraut, R., Lundmark, V., Patterson, M., Kiesler, S., Mukopadhyay, T., Scherlis, W. (1998). Internet paradox: A social technology that reduces social involvement and psychological well-being? AmericanPsychologist, 53,1017-1031.
Μακρής, Ε., Γεωργάκα, Ε. (2011). Αποκλίνουσα συμπεριφορά στο πλαίσιο των διαδικτυακών παιχνιδιών ρόλων μαζικής συμμετοχής. Στο Κ. Σιώμος & Γ. Φλώρος (επιμ.), Έρευνα, Πρόληψη, Αντιμετώπιση των κινδύνων στη χρήση του διαδικτύου. Τόμος πρακτικών του 1ουΠανελληνίου Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, Ελληνική Εταιρεία Μελέτης του Εθισμού στο Διαδίκτυο: Λάρισα.
Μακρής, Ε., Χρίστου, Γ. (2011). Οι θετικές επιδράσεις των MMORPGs. Στο Κ. Σιώμος & Γ. Φλώρος (επιμ.), Έρευνα, Πρόληψη, Αντιμετώπιση των κινδύνων στη χρήση του διαδικτύου. Τόμος πρακτικών του 1ουΠανελληνίου Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, Ελληνική Εταιρεία Μελέτης του Εθισμού στο Διαδίκτυο: Λάρισα.
Σιώμος, Κ. (2011). Απογραφική έρευνα για τον εθισμό των εφήβων στο διαδίκτυο στο νησί του Ιπποκράτη: Συγκριτική ανάλυση μελετών από την Ελλάδα και τον κόσμο. Στο συλλογικό έργο Έρευνα, Πρόληψη, Αντιμετώπιση των κινδύνων στη χρήση του διαδικτύου.Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, σελ: 188-194.
Σιώμος, Κ. (2008). Εθισμός των εφήβων στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και στο διαδίκτυο: Ψυχιατρικά συμπτώματα και διαταραχές ύπνου.διδακτορική διατριβή. Πανεπιστήμιου Θεσσαλίας, Σχολή Επιστημών Υγείας, Τμήμα Ιατρικής.
Σιώμος, Κ. Ε., Δαφούλη, Ε. Δ., Βραιμιώτης, Δ. Α, Μουζάς, Ο. Δ., Αγγελόπουλος, Ν. Β. (2008).InternetaddictionamongGreekadolescent students, Cyberpsychology Behavior, 11,653-657.
Σφακιανάκης,Ε.,Σιώμος,Κ., & Φλώρος,Γ. (2015). Σερφάροντας με (αν)ασφάλεια: Εθισμός στο διαδίκτυο.Αθήνα: ΚαθημερινέςΕκδόσεις.
Turkle, S. (2005). The second self: Computers and the human spirit. London: The MIT Press.
Truer, T., Fabian, Z., & Furedi, J. (2001). Internet addiction associated with features of impulse control disorder: Is it a real psychiatric disorder? Journal Affect Disorders, 66, 283.
Young, K. S. (1998). Caught in the net: How to recognize the signs of internet addiction and a winning strategy for recovery. New York: John Wiley & Sons.
Young, K. S. (1996). Psychology of computer use. Addictive use of the internet: A case that breaks the stereotype. Psychol. Rep. 79. 899-902.